De afgelopen maanden kwamen er een aantal gemeente-fusies in opspraak wegens gebrek aan democratisch draagvlak. Daarop organiseerde de Commissie binnenlands bestuur, gelijke kansen en inburgering een hoorzitting over de fusietrajecten Antwerpen-Borsbeek, Ruiselede-Wingene en Beveren-Kruibeke-Zwijndrecht.
Het beleidskader bevat geen criteria of vereisten voor burgerparticipatie. Echter is het lokale draagvlak net enorm belangrijk bij vrijwillige fusies van gemeenten.
De lokale besturen bepalen zelf hoe ze de burgers betrekken bij fusietrajecten en ze bepalen vervolgens ook wat zij doen met de resultaten van de burgerparticipatie. (lees: de uitslag is niets bindend)
Nochtans is het enorm belangrijk dat de burger wordt betrokken vanaf de intentie van de fusie, tot de eigenlijke fusie zelf. De burger moet het hele traject van dichtbij kunnen volgen en moet de gevolgen van de fusie ook goed kunnen inschatten. Het is van fundamenteel belang dat de burger meedenkt over de toekomst van hun (toekomstige) gemeente.
De Vlaamse decreetgever (Vlaams Parlement en Vlaamse Regering) heeft bewust gekozen om het vertrouwen en de autonomie te geven aan de lokale besturen. In mijn ogen is dat volledig terecht.
Politiek moet zo dicht mogelijk bij de burger staan en dat is dus bij de steden en gemeenten. Wanneer de beslissingen dicht bij de burger worden genomen, heeft de burger veel meer inspraak dan beslissingen die bijvoorbeeld in het parlement worden gemaakt. De Vlaamse decreetgever volgt dan ook de beslissingen die de lokale besturen maken, tenzij de beslissingen de wet overtreden. Maar in sommige gevallen voelt het toch verkeerd aan, ondanks het feit dat de beslissingen geen enkele wet overtreden. Hoe komt dat?
Om de zoveel jaar moeten wij als burger, ik ook, gaan stemmen. We gaan stemmen om onze volksvertegenwoordigers aan te duiden.
Deze volksvertegenwoordigers behoren, jawel, het volk te vertegenwoordigen. Wij duiden dus eigenlijk iemand aan die onze stem en onze visie het meeste vertolkt. Dat wil dus zeggen dat wij als burger eigenlijk maar 1 keer om de zoveel jaar iets te zeggen hebben.
In de tussentijd verdedigen de door ons gekozen volksvertegenwoordigers onze belangen. (of zouden ze dat moeten doen) En op enkele uitzonderingen na, werkt dit systeem vrij goed op het niveau van de steden en gemeenten. Maar, waarom loopt het dan toch soms mis?
Zoals ik daarnet heb uitgelegd, hebben wij maar 1 keer om de zoveel jaar rechtstreeks iets te zeggen. Want ik bepaal op wie ik stem en wie mij dus vertegenwoordigt. In de tussentijd vertrouwen wij erop dat de vertegenwoordiger mijn belangen dient, maar in die jaren kan er veel veranderen.
Het stedelijk zwembad is ingestort, moet dat opnieuw worden opgebouwd? De lokale voetbalploeg komt onvoorzien in financiële problemen, geven we hen extra subsidies?
Of in dit geval: een fusie van gemeentes komt op de agenda.
Momenteel kennen we in België enkel vrijwillige en niet
bindende burgerparticipatie. Dat wil zeggen dat vertegenwoordigers de mening
van het volk kunnen vragen, maar daar zeker niet toe verplicht zijn. Als ze de
mening van het volk toch vragen, dan moeten ze daar niet per se naar luisteren. Dat is voor mijn een lacune in de huidige wetgeving. Maar later meer hierover.
Let wel eerlijk is eerlijk, de meeste lokale besturen proberen hun burgers zo veel mogelijk te betrekken wanneer er belangrijke beslissingen worden en zoals het mijns inziens hoort.
Maar soms loopt het toch dramatisch mis. Zo kan een lokaal bestuur beslissen om hun burgers niet te betrekken. Zij zullen zich dan beroepen op de representatieve democratie. De burgers hebben hun gekozen, dus zij vertegenwoordigen het volk.
Of het lokale bestuur organiseert een volksraadpleging, maar legt de uitkomst daarvan naast zich neer. Hoe kan dat?
Zoals ik daarnet heb uitgelegd, is een volksraadpleging dus niet bindend. Het lokale bestuur mag perfect een beslissing maken die volledig ingaat tegen de volksraadpleging. Anderzijds zijn burgers ook niet verplicht om te gaan stemmen bij zo een volksraadpleging, waardoor je zou kunnen twijfelen aan de betrouwbaarheid van zo een volksraadpleging.
Ik leg het uit met een simpel voorbeeld.
In de gemeente Savendorp wonen 1000 inwoners en het gemeentebestuur wil een grote muziekschool bouwen. Het gemeentebestuur vindt dit een belangrijke beslissing en wil de mening van haar inwoners weten, dus organiseert ze een volksraadpleging. 100 mensen dagen op aan de stembus. De raadpleging is overduidelijk: 80% van de inwoners willen een muziekschool.
Dit lijkt overduidelijk, maar dat is het niet. Want er is maar 10% van alle inwoners gaan stemmen. En 80% van de stemmers, die op hun beurt 10% van de inwoners vertegenwoordigen is ineens een ander verhaal. Want dan zou je kunnen zeggen dat maar 8% van de inwoner een muziekschool wilt. En die 8% zijn bijvoorbeeld toevallig de ouders van kinderen die nu 5 dorpen verder naar de muziekschool gaan, omdat er in Savendorp geen muziekschool is.
Nu, dit is uiteraard een extreem voorbeeld en de werkelijkheid is heel wat meer complex. Met dit voorbeeld wil ik aantonen dat het heel erg lastig is om een duidelijke conclusie te trekken uit een vrijwillige en niet bindende volksraadpleging. Hoe lossen we dat dan op?
Ik stel voor dat we de lokale besturen de mogelijkheid geven om bij belangrijke beslissingen een volksraadpleging te organiseren, die wel bindend is voor het bestuur vanaf het ogenblik dat 51% van de inwoners gestemd heeft . Want als nu niet 100, maar 900 van de 1000 inwoners waren gaan stemmen en het resultaat was dat 80% een muziekschool wilde, dan is het resultaat wel overduidelijk.
Ik denk dat het wel nog steeds de taak is van de lokale besturen om te kiezen wanneer een volksraadpleging nodig is. Tenzij burgers zich verzamelen en in de vereiste getale zijn om een volksraadpleging aan te vragen.
Het is mijn streven om in een volgende legislatuur medestanders te vinden om deze lacune in de wetgeving op te lossen.
openbaarheid van bestuur en burgerparticipatie gaan samen, en hebben voor mij de hoogste prioriteit.
